«O‘zbekiston Respublikasida afv etishni amalga oshirish tartibi to‘g‘risida»gi nizomning 30-bandiga asosan avf kilish xakidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish kelib tushgan kundan boshlab 3 oydan oshmasligi lozim.

Afv etish to‘g‘risidagi iltimosnoma ijobiy ko‘rib chiqilganda, Komissiya O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga taklif kiritadi.

Afv etish to‘g‘risidagi iltimosnoma rad etilganda, Sho‘’ba bu haqda bir kun davomida iltimosnoma bergan shaxsni xabardor qilish uchun iltimosnoma kelib tushgan organga yoki iltimosnomani mustaqil ravishda yuborgan shaxsga xabar beradi. Muassasa ma’muriyati afv etish to‘g‘risidagi iltimosnoma rad etilganligi haqidagi ma’lumotni olgandan so‘ng keyingi kundan kechiktirmasdan iltimosnoma bergan mahkumni imzo qo‘ydirgan holda xabardor qiladi.

Jinoyat-protsessual kodeksining 226-moddasiga asosan shaxsni ushlab turish, 48 soatdan oshmasligi lozim. Undan ko‘p muddatga faqat sudning sanktsiyasi bilan ushlab turilishi mumkin.

Sudьyalar mustaqil, faqat qonunga bo‘ysunadilar. Sudьyalarning odil sudlovni amalga oshirishdagi faoliyatiga har qanday aralashishga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi va qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Sudьyalarning daxlsizligi qonun bilan kafolatlangan.
Sudьyalar senator, davlat hokimiyati vakillik organlarining deputati bo‘la olmaydi.
Sudьyalar siyosiy partiyalarning a’zosi bo‘lishi, siyosiy harakatlarda ishtirok etishi, ilmiy-pedagogik faoliyatdan tashqari haq to‘lanadigan boshqa turdagi faoliyat bilan shug‘ullanishi mumkin emas.
Sudьya vakolat muddati tugagunga qadar faqat qonunda ko‘rsatilgan asoslar bo‘yicha lavozimidan ozod etilishi mumkin.

Sudьya ishni ko‘rib chiqishda ishtirok eta olmaydi va quyidagi hollarda chetlatilishi kerak:

• mazkur ish ilgari ko‘rilganda sudьya sifatida ishtirok etgan bo‘lsa va ishni ko‘rishda uning takroriy ishtirok etishiga ushbu Kodeks talablariga muvofiq yo‘l qo‘yilmasa;
• mazkur ish ilgari ko‘rilganda unda prokuror, ekspert, mutaxassis, tarjimon, sud majlisi kotibi, vakil yoki guvoh sifatida ishtirok etgan bo‘lsa;
• ishda ishtirok etuvchi shaxslarning yoki ular vakillarining qarindoshi bo‘lsa;
• ishning natijasidan shaxsan, bevosita yoki bilvosita manfaatdor bo‘lsa yoxud uning xolisligiga shubha tug‘diruvchi boshqa holatlar mavjud bo‘lsa;
• ishni ko‘rayotgan hay’at tarkibidagi sudьyaning qarindoshi bo‘lsa.

• Ularni saylash, tayinlash va lavozimidan ozod etishning qonun hujjatlarida belgilangan tartibi;
• ularning immuniteti;
• odil sudlovni amalga oshirishning qat’iy tartibi;
• qarorlar qabul qilishda sudьyalarning yashirin konferentsiyasi va uning oshkor etilishini talab qilishni taqiqlash;
• sudga hurmatsizlik yoki muayyan ishlarni hal etishga aralashish, sudьyalarning daxlsizligini buzganlik uchun javobgarlik;
• sudьyani davlat hisobidan uning yuksak maqomiga mos keladigan moddiy va ijtimoiy ta’minot bilan ta’minlash.

Sud tegishli huquqbuzarlik uchun belgilangan eng kam jazodan ham kamroq jazo yoki o‘sha huquqbuzarlik uchun belgilanmagan boshqa yanada engil jazo chorasini qo‘llashi mumkin.

1. Ma’muriy javobgarlikni engillashtiruvchi holatlar qaysilar?

Ma’muriy jazoni qo‘llashda sodir etilgan huquqbuzarlik xususiyati, huquqbuzarning shaxsi, uning aybdorlik darajasi, mulkiy ahvoli, javobgarlikni engillashtiruvchi va og‘irlashtiruvchi holatlar hisobga olinadi.

Ma’muriy javobgarlikni engillashtiruvchi holatlar quyidagilardan iborat:

aybdorning o‘z qilmishidan chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lishi;

aybdorning huquqbuzarlikning zararli oqibatlari oldini olishi, etkazilgan ziyonni ixtiyoriy ravishda to‘lashi yoki keltirilgan zararni bartaraf qilishi;

huquqbuzarlikning kuchli ruhiy hayajon ta’siri ostida yoki og‘ir shaxsiy, oilaviy yoxud boshqa sharoitlar yuzaga kelganligi oqibatida sodir etilishi;

huquqbuzarlikning tahdid yoki majburlov ta’sirida yoxud xizmat yuzasidan, moddiy yoki boshqa jihatdan qaramligi ta’siri ostida sodir etilishi;

huquqbuzarlikning voyaga etmagan shaxs tomonidan sodir etilishi;

huquqbuzarlikning homilador ayol yoki o‘n to‘rt yoshgacha bo‘lgan bolasini yakka o‘zi tarbiyalayotgan shaxs tomonidan sodir etilishi.

Ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishni ko‘rib chiquvchi organ (mansabdor shaxs) boshqa holatlarni ham javobgarlikni engillashtiruvchi holat deb topishi mumkin.

2. Ma’muriy javobgarlikni og‘irlashtiruvchi holatlar nimalardan iborat?

Ma’muriy javobgarlikni og‘irlashtiruvchi holatlar quyidagilardan iborat:

noqonuniy harakatlarni to‘xtatish vakolati bor shaxslar tomonidan qo‘yilgan talabga qaramay, bunday harakatlarni davom ettirish;

ma’muriy jazoga tortilgan shaxsning bir yilda yana o‘sha xildagi huquqbuzarlikni sodir etishi, xuddi shuningdek huquqbuzarlikning ilgari sudlangan shaxs tomonidan sodir etilishi;

voyaga etmagan shaxsni huquqbuzarlikka tortish;

huquqbuzarlikning bir guruh shaxslar tomonidan sodir etilishi;

huquqbuzarlikning tabiiy ofat sharoitida yoki boshqa favqulodda holatlarda sodir etilishi;

huquqbuzarlikning mast holda sodir etilishi.

3. Engilroq ma’muriy jazo chorasini qo‘llash uchun qanday asoslar zarur?

Sud tegishli huquqbuzarlik uchun belgilangan eng kam jazodan ham kamroq jazo yoki boshqa yanada engil jazo chorasini qo‘llashi mumkin.

Bunda sud ma’muriy jazo chorasini qo‘llayotganda javobgarlikni engillashtiruvchi holatlarni va huquqbuzarning moddiy ahvolini inobatga olgan holda sabablar va asoslarni albatta ko‘rsatib o‘tishi shart.

Suddan boshqa organ (mansabdor shaxs) esa javobgarlikni engillashtiruvchi holatlarni va huquqbuzarning moddiy ahvolini inobatga olgan holda, engilroq ma’muriy jazo chorasini qo‘llash to‘g‘risidagi masalani hal etish uchun ishni sudga yuboradi.

4. Bir necha huquqbuzarlikni sodir etganda javobgarlik masalasi qanday hal etiladi?

Ayni bir shaxs ikki yoki undan ortiq ma’muriy huquqbuzarlik sodir etganda, ma’muriy jazo har bir huquqbuzarlik uchun alohida-alohida qo‘llaniladi.

Shaxs bir necha ma’muriy huquqbuzarlik sodir etganida, mazkur ishlar bir vaqtda ayni bir organ (mansabdor shaxs) tomonidan ko‘rib chiqilayotgan bo‘lsa, bu shaxsga nisbatan qo‘llaniladigan uzil-kesil jazo og‘irroq ma’muriy jazoni nazarda tutuvchi sanktsiya doirasida qo‘llaniladi.

Shaxs tomonidan sodir etilgan huquqbuzarlikka oid ishlar har xil organ tomonidan ko‘riladigan bo‘lsa, unga nisbatan jazo og‘irroq ma’muriy jazoni nazarda tutuvchi sanktsiya doirasida qo‘llaniladi.

5. Ma’muriy jazo qo‘llanish muddatlari

Ma’muriy qamoq muddati sutkalar bilan, maxsus huquqdan mahrum etish muddati esa – kunlar, oylar, yillar bilan hisoblanadi.

Ma’muriy jazo huquqbuzarlik sodir etilgan kundan boshlab, davom etayotgan huquqbuzarliklar uchun esa, huquqbuzarlik aniqlangan kundan boshlab bir yildan kechiktirmay qo‘llanilishi mumkin.

Jinoyat ishi qo‘zg‘atish rad etilgan yoki jinoyat ishi tugatilgan bo‘lsa-yu, lekin huquqbuzarning harakatlarida ma’muriy huquqbuzarlik alomatlari bo‘lsa, yuqoridagi 1 yillik muddat o‘tib ketmagan bo‘lsa, jinoyat ishiga oid qaror qabul qilingan kundan bir oydan kechiktirmay ma’muriy jazo qo‘llanilishi mumkin.

Ma’muriy jazoga tortilgan shaxs shu jazoni o‘tash muddati tugagan kundan 1 yilda yangi ma’muriy huquqbuzarlik sodir etmasa, u ma’muriy jazoga tortilmagan deb hisoblanadi.

6. Etkazilgan zararni qoplash qanday hal etiladi?

Ma’muriy huquqbuzarlik sodir etgan shaxs ma’muriy huquqbuzarlik oqibatida keltirilgan zararni qoplashi shart.

Ma’muriy huquqbuzarlik oqibatida etkazilgan mulkiy zarar BHMning 1 baravaridan (375 ming so‘m hozirda) ko‘p bo‘lmasa, jazo qo‘llayotgan organ aybdorga bu zararni qoplashi to‘g‘risidagi masalani ham hal etishga haqlidir, jinoyat ishlari bo‘yicha sud esa – bu masalani etkazilgan zarar miqdoridan qat’i nazar hal qilaveradi.

Boshqa hollarda ma’muriy huquqbuzarlik natijasida etkazilgan mulkiy zararni qoplash fuqarolik-huquqiy tartibida hal qilinadi.

Jinoyat-protsessual kodeksiga ko‘ra, aybdorlikka oid barcha shubhalar, agar ularni bartaraf etish imkoniyatlari tugagan bo‘lsa, gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining yoki mahkumning foydasiga hal qilinishi kerak. Shuningdek, qonun qo‘llanilayotganda kelib chiqadigan shubhalar ham gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining yoki mahkumning foydasiga hal qilinishi lozim.

Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o‘zining aybsizligini isbotlashi shart emas va istalgan vaqtda sukut saqlash huquqidan foydalanishi mumkin.

Har kim erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega.

Hech kim qonunga asoslanmagan holda hibsga olinishi, ushlab turilishi, qamoqqa olinishi, qamoqda saqlanishi yoki uning ozodligi boshqacha tarzda cheklanishi mumkin emas.

Hibsga olishga, qamoqqa olishga va qamoqda saqlashga faqat sudning qaroriga ko‘ra yo‘l qo‘yiladi. Shaxs sudning qarorisiz qirq sakkiz soatdan ortiq muddat ushlab turilishi mumkin emas.

Shaxsni ushlash chog‘ida unga tushunarli tilda uning huquqlari va ushlab turilishi asoslari tushuntirilishi shart.

Jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan shaxs uning aybi qonunda nazarda tutilgan tartibda oshkora sud muhokamasi yo‘li bilan isbotlanmaguncha va sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi bilan aniqlanmaguncha aybsiz deb hisoblanadi. Ayblanuvchiga o‘zini himoya qilish uchun barcha imkoniyatlar ta’minlanadi.

Aybdorlikka oid barcha shubhalar, agar ularni bartaraf etish imkoniyatlari tugagan bo‘lsa, gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining yoki mahkumning foydasiga hal qilinishi kerak.

Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o‘zining aybsizligini isbotlashi shart emas va istalgan vaqtda sukut saqlash huquqidan foydalanishi mumkin.

Hech kim o‘ziga va yaqin qarindoshlariga qarshi guvohlik berishga majbur emas.

Shaxsning sudlanganligi va bundan kelib chiqadigan huquqiy oqibatlar uning qarindoshlari huquqlarini cheklash uchun asos bo‘lishi mumkin emas.